Vì sao Trung Quốc chưa là nền kinh tế thị trường

Quan điểm của EU

Sau 15 năm gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), hy vọng được công nhận là một nền kinh tế thị trường của Bắc Kinh có vẻ tiêu tan. Ngày 12/5, với 546 phiếu thuận, EP từ chối cấp cho Trung Quốc “thẻ thông hành” quý giá này để hàng hóa của Trung Quốc dễ tiến vào thị trường chung của 28 thành viên trong liên minh nhiều hơn nữa.

Thị trường Trung Quốc còn quá khép kín với các nhà đầu tư phương Tây

Theo quan điểm của Brussels, Bắc Kinh chưa hội tụ đủ năm điều kiện để được cấp quy chế kinh tế thị trường. Thứ nhất, Nhà nước Trung Quốc còn trực tiếp can thiệp vào các hoạt động của nền kinh tế nước này.

Thứ hai, khả năng sản xuất dư thừa quá lớn của Trung Quốc, ví dụ như là trong lĩnh vực luyện kim. Châu Âu xem đây là mối đe dọa nhắm vào nhiều hoạt động kinh tế của châu lục này.

Kèm theo đó là những tác động bất lợi về mặt xã hội và đối với thị trường lao động, trong lúc 28 nước thành viên đang phải đối mặt với nhiều thách thức, từ tiến trình phi công nghiệp hóa đến nạn thất nghiệp gia tăng.

Thứ ba, khả năng sản xuất dư thừa của Trung Quốc bắt nguồn từ chính sách trợ giá, không phản ánh đúng luật cung - cầu của một nền kinh tế thị trường. Thứ tư, châu Âu chỉ trích Bắc Kinh không phân phối một cách công bằng các phương tiện sản xuất, cụ thể là các tập đoàn nhà nước dễ dàng huy động vốn, trong lúc khu vực tư nhân lại phải đi vay tín dụng với giá cao hơn.

Đó là cơ sở để Brussels chưa công nhận Trung Quốc là một nền kinh tế thị trường. Thứ năm, EU đòi Trung Quốc phải tôn trọng các quyền sở hữu và chấp nhận mở cửa thị trường trên nguyên tắc có đi có lại. Châu Âu quan niệm thị trường của Trung Quốc còn quá khép kín với các nhà đầu tư phương Tây.

Hiện tại Brussels nộp đơn kiện phá giá đối với 73 mặt hàng, trong đó có tới 56 mặt hàng liên quan đến Trung Quốc. Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng hiểu rằng EU là một khối gồm 28 thành viên và sẽ chỉ còn là 27 khi nước Anh chính thức ra khỏi “mái nhà chung” này, vì vậy mỗi người một ý. Nếu như Paris và Roma quyết liệt đòi Trung Quốc phải cải tổ thì ngược lại, thái độ của Berlin hay Amsterdam được coi là dễ dãi hơn một chút.  

Kết quả một nghiên cứu của Viện Chính trị Kinh tế (EPI) chỉ ra rằng nếu như Trung Quốc được công nhận quy chế kinh tế thị trường, kim ngạch nhập khẩu của châu Âu với khách hàng Trung Quốc sẽ tăng mạnh. Sản xuất của châu Âu sẽ bị giảm gần 230 tỷ euro/năm và sẽ có thêm từ 1,7 đến 3,3 triệu người lao động tại “lục địa Già” bị mất việc.  

Hiệp hội AEGIS Europe - đại diện 30 ngành nghề trong mạng lưới công nghiệp của châu Âu - quan niệm “cấp quy chế kinh tế thị trường cho Trung Quốc đồng nghĩa với việc cấp giấy phép cho quốc gia này tự do áp dụng chính sách phá giá”.

Nhìn nhận từ Mỹ

Dù muốn hay không, đến cuối năm 2016, WTO cũng sẽ đưa chủ đề này ra thảo luận. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa từ California cho biết, Mỹ là quốc gia phát huy kinh tế thị trường, tức là nhà nước không can thiệp vào giao dịch của thị trường mà để quy luật cung-cầu tự do vận hành. Từ triết lý kinh tế chính trị đó, Mỹ mới chấp nhận trao “quy chế thương mại bình thường” cho các quốc gia áp dụng quy luật tự do của thị trường.

Trong thời Chiến tranh Lạnh, đạo luật thương mại của Mỹ từ năm 1974 đưa ra một số điều kiện đặc biệt miễn cho các nước XHCN theo kinh tế tập trung kế hoạch, tức là không theo kinh tế thị trường khi mua bán với Mỹ.

Trong mục tiêu chính trị, các điều kiện “miễn” đặc biệt ấy dành cho các nền kinh tế không theo quy luật thị trường vẫn được dễ dàng bán hàng vào Mỹ mà không bị rào cản về thuế nhập khẩu hay hạn ngạch.

Tuy nhiên, doanh nghiệp Mỹ có thể bị thiệt hại vì hàng nhập vào thị trường nội địa quá rẻ vì được trợ giá từ các nền kinh tế phi thị trường. Do vậy, Mỹ có thêm đạo luật cho phép các doanh nghiệp bị thiệt hại được quyền khiếu nại và có biện pháp trả đũa nếu chứng minh rằng họ bị cạnh tranh không lành mạnh.

Khi thương thuyết việc các nước gia nhập WTO, Mỹ có chấp nhận cho một số quốc gia được duy trì chế độ kinh tế phi thị trường trong một thời khoảng nhất định. Nhưng trong thời khoảng đó, các quốc gia này vẫn có thể bị doanh nghiệp Mỹ khiếu nại và đòi áp dụng biện pháp trả đũa nếu chứng minh là họ bị thiệt hại. Trung Quốc có thời gian cải cách nền kinh tế trong 15 năm và khung thời gian này sẽ kết thúc vào ngày 11/12/2016 tới.

Mới đây, Đặc phái viên thương mại Mỹ Chris Wilson cảnh báo Trung Quốc rằng nước này sẽ không được nghiễm nhiên trao quy chế “nền kinh tế thị trường” vào ngày 11/12.

Ông Wilson cho rằng, Bắc Kinh chủ trương thiết lập nền kinh tế thị trường song tới thời điểm này những cải cách thị trường của giới chức nước này vẫn chưa như mong đợi, đặc biệt trong ngành công nghiệp sản xuất nhôm và sắt thép, nơi sự can thiệp của nhà nước đã dẫn tới tình trạng dư thừa nguồn cung và thừa công suất - vấn đề đe dọa ngành công nghiệp nhôm và sắt thép của các nước khác trên thế giới.

Theo quan chức WTO, đại diện phía Trung Quốc tại cuộc họp nói rằng Bắc Kinh đã đồng ý rằng thời điểm khung thời gian cải cách hết hạn không có nghĩa tự động “đóng dấu” nền kinh tế thị trường cho Trung Quốc vào cuối năm nay, song điều đó cũng loại bỏ cơ sở pháp lý của nhiều nước đang sử dụng biện pháp chống bán phá giá “phân biệt đối xử” đối với Trung Quốc. Giới chức WTO cho hay đây là lần đầu tiên Mỹ phản ứng lại Trung Quốc về vấn đề này tại WTO.