Vấn đề đang được chú ý nhiều nhất trong mối quan hệ Nga – Trung là việc hai nước đang thảo luận kế hoạch xây dựng một Liên minh kinh tế Á-Âu (EEU) mới với sự tham gia của cả Trung Quốc.

Liên minh này sẽ kết nối với các đối tác Ấn Độ, Iran, Pakistan, cũng như hoan nghênh các đối tác đến từ châu Âu. EEU hiện là một liên minh thương mại có 5 thành viên gồm Kazakhstan, Belarus, Armenia, Kyrgyzstan và Nga.

Trung Quốc sẽ tham gia EEU nếu cảm thấy có lợi cho xuất khẩu, đặc biệt là các mặt hàng đang dư thừa ở nước này như than, xe hơi và thép.

Tuần trước (hôm 17/6), tờ Nước Nga Ngày nay đã dẫn lời Tổng thống Nga cho hay: “Chúng tôi tin rằng Cộng đồng Kinh tế Á Âu sẽ là một trong những trung tâm hòa nhập lớn hơn với châu Á.

Chúng tôi đang đề xuất thành lập mối quan hệ đối tác Á - Âu lớn hơn có liên quan đến EEU và các nước mà chúng tôi đã có quan hệ gần gũi như Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan và Iran”.

Xoay trục sang châu Á được xem là một bước đi hợp lý trong bối cảnh nền kinh tế Nga vẫn đang rất ảm đạm. Giá dầu tăng gần đây cũng không đủ để thay đổi các dữ liệu đáng buồn của nền kinh tế nước này.

Tháng 5/2016, Cơ quan Thống kê Rosstat của Nga cho hay, ngành xây dựng của nước này giảm 9%, doanh số bán lẻ giảm 6,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Lương thực tế còn ảm đạm, giảm 1% trong tháng 5/2016.

Dù vậy, nền kinh tế Trung Quốc đang phát triển chậm lại. Việc Trung Quốc đang dư thừa nhiều mặt hàng sẽ không thể đem lại lợi ích cho những nước đang muốn phát triển ngành sản xuất của riêng mình, thay vì nhập khẩu hàng từ Trung Quốc.

Theo Forbes, đối với ông Putin, việc kéo Trung Quốc về phía Nga mang nhiều mục đích chính trị hơn là về kinh tế. Ông muốn chứng minh rằng, phương Tây không thể cô lập được Nga.

Hơn nữa, theo nhiều nhà phân tích, mặc dù EU quyết định gia hạn trừng phạt đối với Moscow nhưng tâm lý muốn hòa giải với Nga đang ngày càng tăng ở châu Âu.

Hôm 22/6, ông George Soros, một tỷ phú người Mỹ được mệnh danh là một trong những nhà đầu tư vĩ đại nhất thế giới, nhận định, ảnh hưởng của Nga ở châu Âu đang ngày càng lớn do EU đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng di cư, những khó khăn về kinh tế và nguy cơ tan rã.

Ông Soros không phải là một người ủng hộ Nga, do vậy, bình luận trên của ông được xem như là một lời cảnh báo trên khắp châu Âu.

Vì vậy, TQ không cho là các quyền lợi của mình được thỏa mãn khi chỉ trở thành một "đối tác thương mại" của các nước khác, dù kết quả thu được có thể giúp giải quyết những căng thẳng lớn hơn giữa các chiến lược kinh tế và địa chính trị của Bắc Kinh. Thay vào đó, nước này sẽ tiếp tục con đường trở thành một cường quốc như thông lệ với đầy đủ sức mạnh chính trị và quân sự, nhằm hiện thực hóa tham vọng giành lại vị thế ảnh hưởng số 1 ở châu Á từ tay Mỹ, tiến tới đạt được tầm ảnh hưởng khắp toàn cầu trong tương lai.

Điều tạo ra sự khác biệt lớn nhất trong chính sách ngoại giao là ông Tập sẵn sàng sử dụng mọi công cụ của nghệ thuật lãnh đạo đất nước, từ sức mạnh quân sự đến việc đe dọa địa - kinh tế cũng như các phần thưởng kinh tế để theo đuổi những mục tiêu địa - chính trị của mình. Nhìn chung, đặc trưng chính sách của ông Tập là bắt nạt trong các vấn đề lãnh thổ và tỏ ra hào phóng có chọn lọc trong các vấn đề kinh tế, đồng thời tăng dần sức ép về địa - kinh tế.

Cách tiếp cận này rõ nhất trong mối quan hệ của Trung Quốc với các nước ở Đông Nam Á, nơi chính quyền Bắc Kinh đang có tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông với một số quốc gia láng giềng. Lập trường cứng rắn của Bắc Kinh đối với các tranh chấp lãnh thổ đi kèm với những khoản đầu tư và gói thương mại hào phóng dành cho các nước Đông Nam Á, dường như được dàn xếp vì các mục tiêu địa - chính trị.

TQ cũng áp dụng hỗn hợp các chính sách "cứng" và "mềm" như trên trong mối quan hệ song phương với Ấn Độ. Trong thời gian diễn ra chuyến thăm đầu tiên của ông Tập tới Ấn Độ, binh lính Trung Quốc đã tiến hành một trong các cuộc xâm nhập lớn nhất của họ từ trước tới nay vào vùng lãnh thổ tranh chấp với quốc gia láng giềng. TQ đã tìm cách sử dụng vấn đề biên giới để khiến Ấn Độ mất cân bằng và giảm các đầu tư quân sự đường biển. Đây ít nhất là lí do khiến Bắc Kinh không sẵn lòng vạch ra Đường kiểm soát thực sự (LAC) giữa hai nước, bất chấp đề nghị công khai của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi về việc đó.

Với Nhật Bản, Trung Quốc theo đuổi một chính sách cứng rắn, theo chủ nghĩa dân tộc. Dưới thời Tập Cận Bình, nước này đã làm leo thang đáng kể tranh chấp lãnh thổ với Nhật thông qua tuyên bố thành lập một Vùng nhận diện phòng không (ADIZ) trên biển Hoa Đông.

Ngoài việc phát triển các mối ràng buộc bền chặt hơn với những nước khác, một thành tố quan trọng trong chiến lược đa diện của Tập Cận Bình là hăng hái thành lập cũng như tham gia các tổ chức đa phương. Một vài trong số những tổ chức này, chẳng hạn như Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB), sẽ được sử dụng để cấp phát các khoản vay theo định hướng địa - chính trị cho các nước láng giềng.

Theo các nhà phân tích, sẽ là thiếu thực tế khi cho rằng, chiến lược tổng thể của Trung Quốc đối với Mỹ, ít nhất trong 10 năm tới, sẽ tiến triển theo hướng chấp nhận sức mạnh và ảnh hưởng của Mỹ như các nhân tố cốt yếu cho hòa bình và an ninh của châu Á. Thay vào đó, Bắc Kinh nhiều khả năng sẽ tìm cách cắt giảm chúng một cách có hệ thống. Câu hỏi đặt ra ở đây là, liệu Washington có đủ quyết tâm chính trị, các khả năng địa - kinh tế, quân sự cũng như ngoại giao và quan trọng là một chiến lược tổng thể đúng đắn để đối phó với âm mưu hất cẳng Mỹ, xưng hùng, xưng bá của Trung Quốc ở châu Á trong tương lai hay không.

Tàu CCG số hiệu 31239 của Trung Quốc tại vùng biển gần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông ngày 3/3/2014. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo Reuters, 2 giờ sáng cùng ngày, Bộ Ngoại giao Nhật Bản đã triệu tập Đại sứ Trung Quốc tại Tokyo, bày tỏ quan ngại sâu sắc trước vụ việc mà truyền thông Nhật Bản cho là lần đầu tiên tàu hải quân Trung Quốc tới gần lãnh hải Nhật Bản ở quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.

Thêm một điều đáng nói là khi tàu khu trục Trung Quốc di chuyển gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư), lực lượng phòng vệ Nhật Bản cũng phát hiện 3 tàu quân sự  Nga hoạt động ở khu vực này.

Lúc đó, người ta chỉ biết là Tokyo đã phát “cảnh báo chú ý” với Nga, nhưng nội dung cảnh báo này ra sao, không ai biết. Vì thế, có cơ quan truyền thông đưa tin rằng “Nhật Bản dường như im lặng với Nga” sau vụ việc ngày 9/6.  Trên thực tế, Tokyo đã làm Moskva “tròn mắt”.

Trong bản tin vừa phát đi, hãng Kyodo dẫn nguồn tin từ Chính phủ Nhật Bản ngày 22/6 cho biết sau vụ việc, thông qua kênh ngoại giao, phía Nhật Bản đã chỉ rõ với phía Nga rằng nếu Moskva không cẩn trọng, tiếp tục đi qua vùng biển quanh Senkaku/Điếu Ngư, e rằng sẽ bị cuốn vào vấn đề giữa Tokyo và Bắc Kinh.

Theo Kyodo, thông tin trên cũng được tiết lộ bởi nhiều nhà ngoại giao của cả phía Nhật Bản lẫn phía Nga.

Do Chính phủ Nhật Bản cho rằng tàu chiến Nga-Trung không hợp tác với nhau trong sự kiện ngày 9/6 và hành động của Nga đã bị Trung Quốc lợi dụng phục vụ tuyên bố chủ quyền, cho nên, việc Tokyo quyết định cảnh tỉnh Moskva đã thu hút sự quan tâm chú ý của dư luận.

Kyodo cho rằng mục đích của Chính phủ Nhật Bản là phát đi tín hiệu cảnh báo với phía Nga rằng vấn đề Senkaku/Điếu Ngư đang phức tạp hóa, Nga cần phải giữ khoảng cách trong vấn đề này.

Sau đó, khi trả lời phỏng vấn bằng văn bản của Kyodo, Bộ Ngoại giao Nga cho biết họ cảm thấy “kinh ngạc” trước phản ứng của Chính phủ Nhật Bản bởi chiến hạm của Nga hoạt động ở “vùng biển quốc tế” mà luật pháp quốc tế cho phép tự do hàng hải.